Xá Lợi: Định nghĩa, Nguồn gốc, Ý nghĩa và Hành trình trên khắp Châu Á

Bạn đã bao giờ nghe đến cụm từ “xá lợi”? Đặc biệt nếu bạn quan tâm đến Phật giáo, chắc hẳn thuật ngữ này không còn xa lạ. Những viên nhỏ, tròn, óng ánh như ngọc trai hay pha lê, với đủ màu sắc khác nhau, thường được tìm thấy sau lễ hỏa táng của các vị cao tăng. Nhưng xá lợi là gì, tại sao lại được xem là thiêng liêng và đáng tôn kính đến vậy? Bài viết này sẽ khám phá tất cả những khía cạnh về xá lợi – từ định nghĩa, nguồn gốc đến ý nghĩa tâm linh sâu sắc và hành trình lịch sử của nó trên khắp châu Á.¹

Định nghĩa Xá Lợi: Nguồn gốc và Đặc điểm

Thuật ngữ “xá lợi” có nguồn gốc từ tiếng Phạn là “sarira” và tiếng Pali là “dhatu”, cả hai đều mang ý nghĩa đen là “thân”, “di cốt” hay “hài cốt”.¹ Tuy nhiên, theo quan điểm Phật giáo, xá lợi không đơn thuần là phần còn lại sau khi hỏa táng nhục thân.¹ Chúng được xem là những viên tinh thể rắn, nhỏ, có dạng tròn hoặc hạt, thường óng ánh như ngọc trai hoặc pha lê và có nhiều màu sắc khác nhau như trắng, vàng, đỏ, đen hoặc ánh kim lấp lánh.¹

Xá lợi thường được phát hiện trong tro cốt sau lễ hỏa táng (trà tỳ) của các vị cao tăng, ni sư và đôi khi cả những Phật tử tại gia có công hạnh tu hành sâu dày.² Trong giáo lý nhà Phật, xá lợi được tin là sự kết tinh từ giới – định – tuệ, tức là đạo hạnh, sự tập trung và trí tuệ của những bậc giác ngộ hay cao tăng đắc đạo.¹ Người đạt đến trình độ cao trong thiền định, sống thanh tịnh, không tham – sân – si, sẽ khiến thân tâm trở nên thanh tịnh, và sau khi viên tịch, năng lượng công đức ấy kết tụ lại thành những viên xá lợi.² Như vậy, xá lợi không chỉ là di vật vật lý mà còn là biểu tượng của sự giác ngộ, lòng từ bi và đức hạnh cao cả của người tu hành.¹

Nguồn gốc của Xá Lợi: Bối cảnh Lịch sử và Tôn giáo

Nguồn gốc của xá lợi gắn liền với sự kiện Đức Phật Thích Ca Mâu Ni nhập Niết bàn.¹ Sau lễ hỏa táng, người ta phát hiện trong tro cốt của Ngài có rất nhiều hạt xá lợi, được xem là kết tinh công đức, trí tuệ và sự giác ngộ viên mãn.¹ Theo ghi chép, các hạt xá lợi này sau đó đã được phân chia cho nhiều vương quốc để thờ phụng, trở thành bảo vật tâm linh và là đối tượng chiêm bái của hàng triệu Phật tử trên khắp thế giới.¹

Kinh Đại Bát Niết Bàn (Mahaparinibbana Sutta) là một trong những kinh điển Phật giáo nguyên thủy quan trọng, ghi lại chi tiết những ngày cuối cùng của Đức Phật, lễ hỏa táng và sự phân chia xá lợi của Ngài.⁴ Sự kiện này không chỉ đánh dấu sự kết thúc cuộc đời của Đức Phật mà còn là khởi đầu cho truyền thống tôn kính xá lợi. Hàng trăm năm sau, vào thời kỳ hoàng đế A Dục (Ashoka), phần lớn xá lợi của Đức Phật được thu thập và phân tán rộng rãi trên khắp đế chế, được an vị trong vô số bảo tháp (stupas), góp phần quan trọng vào sự lan rộng của Phật giáo.⁸

Điều quan trọng cần lưu ý là xá lợi không chỉ xuất hiện từ Đức Phật mà còn được tìm thấy ở các vị A La Hán, các bậc cao tăng, ni sư có công hạnh tu hành sâu dày.¹ Điều này cho thấy rằng xá lợi là minh chứng cho thành tựu tâm linh, không phân biệt giới tính hay địa vị.¹

Muôn hình vạn trạng: Các loại Xá Lợi

Theo các kinh điển và truyền thống Phật giáo, xá lợi có thể được phân thành nhiều loại khác nhau, thể hiện sự đa dạng trong hình thức và bản chất thiêng liêng của chúng.

Nhục Xá Lợi (Physical Relics): Đây là loại xá lợi phổ biến nhất, bao gồm các phần còn lại của thân thể sau khi hỏa táng, như xương (xương xá lợi), răng (răng xá lợi) - đặc biệt là răng xá lợi của Đức Phật được tôn thờ tại Chùa Răng ở Kandy, Sri Lanka ¹⁵, tóc (tóc xá lợi) - cũng có những ghi chép về tóc xá lợi của Đức Phật ⁴, và huyết xá lợi (xá lợi máu) - dù hiếm gặp nhưng vẫn được ghi nhận.²⁰⁴ Chúng có thể có nhiều màu sắc khác nhau như trắng, đen, đỏ, vàng, tùy thuộc vào bộ phận cơ thể và công đức tu hành của người đó, cũng như kích thước đa dạng từ nhỏ như hạt cải đến lớn hơn.¹

Pháp Xá Lợi (Dharma Body Relics): Không chỉ di cốt vật lý, mà những giáo pháp (Dharma) và kinh sách (Sutras) của Đức Phật cũng được coi là một dạng xá lợi thiêng liêng, đại diện cho trí tuệ và con đường dẫn đến giác ngộ.⁶

Vật dụng Xá Lợi (Relics of Use): Những đồ vật cá nhân mà Đức Phật hoặc các bậc giác ngộ đã sử dụng, chẳng hạn như y áo (robes), bát khất thực (begging bowls), hay tích trượng (staffs), cũng có thể được xem là xá lợi do sự liên kết của chúng với những nhân vật tôn kính này.⁴

Biến hóa Xá Lợi (Transformation Relics): Trong một số truyền thống Phật giáo, người ta tin rằng xá lợi có khả năng tự nhân lên (multiply), tự lớn lên (grow), tự thu nhỏ lại (shrink), hoặc thậm chí tự xuất hiện (appear spontaneously) tùy thuộc vào lòng thành kính của người giữ gìn hoặc năng lượng tâm linh hiện diện.¹

Bảng sau đây tóm tắt các loại xá lợi và nguồn gốc của chúng:

Loại Xá Lợi (Type of Xá Lợi)	Mô tả và Ví dụ (Description and Examples)	Nguồn gốc (Source/Origin)
Nhục Xá Lợi (Bodily Relics)	Mảnh xương, răng, tóc, máu; đa dạng màu sắc và kích thước	Tro cốt sau hỏa táng của các bậc tu hành
Pháp Xá Lợi (Dharma Relics)	Kinh sách, giáo pháp của Đức Phật	Lời dạy và trí tuệ của Đức Phật
Vật dụng Xá Lợi (Relics of Use)	Y áo, bát khất thực, tích trượng	Đồ dùng cá nhân của Đức Phật và các bậc giác ngộ
Biến hóa Xá Lợi (Transformation Relics)	Xá lợi tự nhân lên, lớn lên, hoặc tự xuất hiện	Niềm tin và năng lượng tâm linh

Bí ẩn hình thành: Quan điểm Tôn giáo và Nghiên cứu Khoa học

Sự hình thành xá lợi là một hiện tượng vừa mang tính tâm linh vừa được lý giải dưới nhiều góc độ trong Phật giáo, đặc biệt gắn liền với đạo hạnh và công phu tu tập của người hành đạo.²

Quan điểm Tôn giáo: Theo quan điểm Phật giáo, xá lợi là sự kết tinh từ giới – định – tuệ của những bậc giác ngộ hay cao tăng đắc đạo.¹ Quá trình này được xem là một sự chuyển hóa tâm linh, nơi thân tâm của người tu hành đạt đến sự thanh tịnh cao độ, không còn bị vướng mắc bởi tham – sân – si.¹ Người ta tin rằng vẻ đẹp và số lượng xá lợi có thể phản ánh mức độ thành tựu tâm linh và những đức hạnh mà người đó đã vun trồng trong suốt cuộc đời tu hành.⁶

Nghiên cứu Khoa học: Dù chưa có lời giải khoa học tuyệt đối, nhưng một số nhà nghiên cứu đã đưa ra các giả thuyết về sự hình thành xá lợi. Một trong những giả thuyết phổ biến cho rằng xá lợi có thể là sản phẩm khoáng hóa của các thành phần vi lượng trong cơ thể, hình thành sau khi thiêu ở nhiệt độ cao.² Chế độ ăn uống thanh đạm, sống điều độ của các nhà tu hành cũng được cho là có thể ảnh hưởng đến cấu trúc xương và tế bào, giúp chúng trở nên "sạch" hơn.² Tuy nhiên, những giải thích này vẫn chưa thể lý giải được sự đa dạng về màu sắc, ánh sáng và tính "sinh động" của xá lợi, cũng như việc chúng hiếm khi được tìm thấy trong các lễ hỏa táng thông thường ở phương Tây.² Một số phân tích hóa học đã chỉ ra rằng xá lợi có thành phần tương tự như xương và đá.⁶ Ngoài ra, cũng có những bằng sáng chế liên quan đến việc tạo ra các sản phẩm giống xá lợi từ tro cốt và khoáng chất trong điều kiện nhiệt độ cao.⁶⁰

Xá Lợi trên khắp Châu Á: Hành trình Lịch sử

Sự tôn kính xá lợi đã lan rộng khắp châu Á cùng với sự phát triển của Phật giáo. Từ Ấn Độ, nơi Phật giáo ra đời, xá lợi đã theo chân các nhà truyền giáo và thương nhân đến nhiều quốc gia khác, trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa và tín ngưỡng Phật giáo ở những vùng đất này.

Ấn Độ: Sau khi Đức Phật nhập Niết bàn, xá lợi của Ngài được phân chia và tôn thờ tại nhiều vương quốc ở Ấn Độ.⁸ Các khám phá khảo cổ học như di tích xá lợi Piprahwa, được cho là chứa hài cốt của Đức Phật ⁸, và bảo tháp xá lợi Vaishali, một trong những bảo tháp cổ nhất được biết đến ⁸, chứng minh cho sự tôn kính xá lợi từ rất sớm.

Sri Lanka: Phật giáo được truyền đến Sri Lanka vào thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên, và cùng với đó là sự tôn kính xá lợi. Hòn đảo này nổi tiếng với răng xá lợi của Đức Phật được lưu giữ tại Chùa Răng ở Kandy, một trong những thánh tích Phật giáo quan trọng nhất thế giới.⁸

Trung Quốc: Phật giáo và xá lợi du nhập vào Trung Quốc qua Con đường Tơ lụa vào thời nhà Hán.⁷ Sự tôn kính xá lợi đã trở thành một phần quan trọng trong Phật giáo Trung Quốc, với nhiều ngôi chùa và bảo tháp được xây dựng để thờ phụng, tiêu biểu như chùa Pháp Môn (Famen Temple) nơi lưu giữ ngón tay xá lợi của Đức Phật.¹⁶

Hàn Quốc: Phật giáo được truyền đến Hàn Quốc từ Trung Quốc vào thời Tam Quốc, và cùng với đó là sự tôn kính xá lợi. Các ghi chép cho thấy xá lợi của Đức Phật đã được an vị trong các ngôi chùa từ thế kỷ thứ 6. Hàn Quốc có truyền thống xây dựng các bảo tháp bằng đá để đặc biệt lưu giữ những thánh tích này.⁶

Thái Lan: Lịch sử Phật giáo và sự tôn kính xá lợi ở Thái Lan có thể được truy ngược về thời kỳ hoàng đế A Dục. Thái Lan đã phát triển những truyền thống Phật giáo độc đáo, và nhiều ngôi chùa trên khắp đất nước này lưu giữ xá lợi của Đức Phật và các vị cao tăng đáng kính.⁶

Thực hành Tôn kính: Sự tôn thờ và Ý nghĩa của Xá Lợi

Việc tôn kính xá lợi là một thực hành sâu sắc và đa dạng trong Phật giáo, thể hiện lòng sùng kính và kết nối tâm linh của Phật tử với Đức Phật và các bậc giác ngộ.

Xá lợi thường được an vị trang trọng trong các bảo tháp (stupas) hoặc các tháp xá lợi (reliquaries).⁴ Những công trình này trở thành địa điểm hành hương (pilgrimage) quan trọng, nơi Phật tử đến chiêm bái, cầu nguyện và thực hành các nghi lễ tôn giáo.¹

Trong sự hiện diện của xá lợi, các Phật tử thường thực hiện các nghi thức như dâng hoa, đốt hương, cúng dường ánh sáng, trì chú, thiền định và lễ bái.¹ Người ta tin rằng xá lợi mang năng lượng siêu nhiên, có khả năng ban phước lành, hóa giải tai ương, thậm chí giúp chữa lành bệnh tật.¹ Quan trọng hơn, xá lợi được xem là những lời nhắc nhở hữu hình về sự hiện diện của Đức Phật, giáo pháp của Ngài (Dharma) và con đường dẫn đến giác ngộ, khơi dậy trong mỗi người sự tôn kính, tu học và hướng thiện.¹

Chuyện kể thú vị và Bàn luận đương đại

Xung quanh xá lợi có rất nhiều câu chuyện kỳ diệu và huyền bí, chẳng hạn như việc xá lợi tự nhân lên trong các bảo tháp ¹, phát ra ánh sáng rực rỡ ¹, hoặc thậm chí tự xuất hiện từ cơ thể của các vị thánh sống hoặc mới viên tịch.³⁸

Tuy nhiên, cũng có những tranh cãi và nghi ngờ xung quanh tính xác thực của một số xá lợi. Vụ đấu giá các di vật Piprahwa, được cho là chứa xá lợi của Đức Phật, đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều về vấn đề sở hữu và đạo đức trong việc mua bán các thánh tích tôn giáo.³⁰ Gần đây, việc trưng bày một "xá lợi tóc Phật" chưa được kiểm chứng tại Việt Nam cũng đã thu hút sự chú ý của dư luận và vấp phải những chỉ trích từ Giáo hội Phật giáo.⁴⁴

Trong bối cảnh hiện đại, xá lợi vẫn đóng một vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của nhiều Phật tử. Chúng thường được trưng bày tại các ngôi chùa và trong các triển lãm đặc biệt, như chuyến lưu diễn Xá Lợi Di Lặc (Maitreya Relic Tour), cho phép mọi người trên khắp thế giới chiêm bái và bày tỏ lòng tôn kính đối với xá lợi của Đức Phật và các bậc thầy Phật giáo.⁶ Dù vậy, một số nhà sư và học giả Phật giáo hiện đại cũng nhấn mạnh rằng điều cốt lõi nhất vẫn là thực hành theo giáo pháp (Dharma) của Đức Phật, hơn là quá chú trọng vào các di vật vật lý.¹¹

Kết luận: Di sản Tâm linh của Xá Lợi

Xá lợi, những viên tinh thể nhỏ bé được tìm thấy sau hỏa táng các bậc tu hành Phật giáo, không chỉ đơn thuần là di vật vật lý mà còn là biểu tượng sâu sắc của sự giác ngộ, lòng từ bi và công đức tu hành.¹ Từ nguồn gốc với sự kiện Đức Phật Thích Ca Mâu Ni nhập Niết bàn, xá lợi đã trải qua một hành trình lịch sử đầy ý nghĩa, lan tỏa khắp châu Á và trở thành đối tượng tôn kính của hàng triệu Phật tử.¹ Dù bí ẩn về sự hình thành của chúng vẫn còn là một câu hỏi mở giữa tín ngưỡng và khoa học, xá lợi tiếp tục đóng vai trò là những lời nhắc nhở hữu hình về di sản tâm linh vô giá của Phật giáo, truyền cảm hứng cho sự tu học và lòng sùng kính trên con đường giải thoát.

Nguồn trích dẫn

1. Xá Lợi Là Gì? Tìm Hiểu Nguồn Gốc, Ý Nghĩa và Sự Linh Thiêng Trong Phật Giáo, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://chayngonhungphat.com/xa-loi-la-gi-tim-hieu-nguon-goc-y-nghia-va-su-linh-thieng-trong-phat-giao

2. Xá lợi Phật là gì? Xá lợi Phật Thích Ca là gì? Xá lợi là gì? Nguyên nhân hình thành xá lợi Phật? Quy định quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo?, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://thuvienphapluat.vn/phap-luat/xa-loi-phat-la-gi-xa-loi-phat-thich-ca-la-gi-xa-loi-la-gi-nguyen-nhan-hinh-thanh-xa-loi-phat-quy-di-648670-212577.html

3. Xá Lợi là gì? Xá Lợi được hình thành do đâu? - Hoàng Hà Mobile, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://hoanghamobile.com/tin-tuc/xa-loi-la-gi/

4. Xá lị – Wikipedia tiếng Việt, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://vi.wikipedia.org/wiki/X%C3%A1_l%E1%BB%8B

5. www.khanacademy.org, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.khanacademy.org/humanities/art-asia/korea-japan/x97ec695a:unified-silla-period/a/sarira-reliquaries-from-east-and-west-stone-pagodas-of-gameunsa-temple#:~:text=In%20Buddhism%2C%20relics%20representing%20the,after%20cremation%E2%80%9D)%20are%20differentiated.

6. Śarīra - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aar%C4%ABra

7. Hidden palace of Buddha sarira unearthed after 1,000 years - SHINE News, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.shine.cn/feature/art-culture/2012031008/

8. Buddhism and Relics Worship – A Basic Understanding, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://buddhismanddailyliving.wordpress.com/2023/06/14/buddhism-and-relics-worship-a-basic-understanding/

9. Xá lợi là gì? | Báo Pháp luật Việt Nam điện tử, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://baophapluat.vn/xa-loi-la-gi-post500623.html

10. XÁ LỢI PHẬT là gì? Chiêm bái xá lợi Phật ở đâu? - Báo Tuổi Trẻ, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://tuoitre.vn/video/xa-loi-phat-la-gi-chiem-bai-xa-loi-phat-o-dau-179562.htm

11. Xá lợi là gì, ý nghĩa đảnh lễ xá lợi Đức Phật theo góc nhìn của các trụ trì - Báo Thanh Niên, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://thanhnien.vn/xa-loi-la-gi-y-nghia-cua-danh-le-xa-loi-duc-phat-185231228071232149.htm

12. Xá lợi là gì? Chiêm bái Xá lợi Phật được phước vô lượng - Chùa Ba Vàng, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://chuabavang.com/xa-loi-phat-la-gi-d924.html

13. Xá lợi Phật là gì? Lý giải về bảo vật linh thiêng đang được chiêm bái tại chùa Thanh Tâm, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://thanhnien.vn/xa-loi-phat-la-gi-ly-giai-ve-bao-vat-linh-thieng-dang-duoc-chiem-bai-tai-chua-thanh-tam-185250503103702044.htm

14. The Sacred Power of Relics: What Are Relics, Where Are These Treasures, and How Can They Help Us? - Buddha Weekly: Buddhist Practices, Mindfulness, Meditation, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://buddhaweekly.com/the-sacred-power-of-relics-what-are-relics-where-are-these-treasures-and-how-can-they-help-us/

15. Relics associated with Buddha - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Relics_associated_with_Buddha

16. The Buddha Finger Sarira, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.buddhistdoor.com/OldWeb/bdoor/0206/sources/sarira.htm

17. Buddha - Enlightenment, Teachings, Relics | Britannica, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.britannica.com/biography/Buddha-founder-of-Buddhism/The-Buddhas-relics

18. Parting with Buddha's Relics - Manjushri Dharma Center, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://manjushridharmacenter.org/rinpoches-wisdom/parting-with-buddhas-relics/

19. Ancient stone caskets that stored Buddha's relics | Sanchi Stupa, India - Storytrails, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://storytrails.in/history/ancient-stone-caskets-that-stored-buddhas-relics/

20. Sacred Relics of the Buddha, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.buddhatoothrelictemple.org.sg/sacred-relics-museum

21. Relics – Encyclopedia Buddhica Fall 2019 - Wesleyan University, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://encyclopediabuddhicaf19.andrewquintman.wescreates.wesleyan.edu/blog/r/relics/

22. Sacred Buddha sarira flown from India to Vietnam for first time - VnExpress International, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://e.vnexpress.net/photo/news/sacred-buddha-sarira-flown-from-india-to-vietnam-for-first-time-4881057.html

23. Mahaparinibbana-sutta | Buddhist literature - Britannica, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.britannica.com/topic/Mahaparinibbana-Sutta

24. Mahāparinibbāna Sutta - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Mah%C4%81parinibb%C4%81na_Sutta

25. Relics (dhātu) according to the Buddhist Texts | Journal: My Beliefs and Writings, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://ariyajoti.wordpress.com/2015/04/25/relics-dhatu-according-to-the-buddhist-texts/

26. Are relics unique only to Buddhism? - Page 1 - Dhamma Wheel Buddhist Forum, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.dhammawheel.com/viewtopic.php?t=11056&start=15

27. Relics of the Buddha - Global Vipassana Pagoda, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.globalpagoda.org/enshrining-the-relics

28. A SUMMARY OF MAHĀPARINIBBĀNA SUTTA IN DĪGHA NIKĀYA - Chùa Phúc Diên, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://chuaphucdien.com/a-summary-of-mahaparinibbana-sutta-in-digha-nikaya/

29. The Rāmagrāma Stūpa and the Relics of the Buddha - Rangjung Yeshe Institute, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://ryi.org/wp-content/uploads/2023/10/Gilad.Yakir-Thesis-2023-MA-BS.pdf

30. THE PIPRAHWA PROJECT Worship of the Piprahwa relics | 敬奉比普罗瓦佛宝, truy cập vào tháng 5 14, 2025, http://www.piprahwa.com/worship-of-the-relics

31. Buddha's Relics at Wat Prayoon, Bangkok, Thailand - Hole in the Donut Cultural Travel, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://holeinthedonut.com/2012/08/03/wat-prayoon-buddha-relics-bangkok/

32. Relics - MahaStupa, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.mahastupa.org/relics.html

33. Relics of Buddha: 3 Types & Significance - The Stone Studio, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.thestonestudio.in/relics-of-buddha/

34. Relic, what are them? : r/Buddhism - Reddit, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.reddit.com/r/Buddhism/comments/10ubxb0/relic_what_are_them/

35. What Are the Pearl-Like Objects Found in Monks' Ashes After Cremation? Still None the wiser!, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://scattering-ashes.co.uk/general/pearl-sarira-ringsels-monks-ashes/

36. The Relics | Tsony, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://tsony.com/dharma-teachings/the-relics/

37. Buddhist Relics: Jeweled Demise - Tricycle, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://tricycle.org/magazine/jeweled-demise/

38. Sarira: Buddhist Human Pearls - Atlas Obscura, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.atlasobscura.com/articles/buddhist-human-pearls

39. Relic of the tooth of the Buddha - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Relic_of_the_tooth_of_the_Buddha

40. THE SWEET SACRED TOOTH OF KANDY: Buddha's tooth relic temple in Kandy, Nàtha Devàla the oldest building and Bodhi Buddha statue (Sri Lanka Pilgrimage II) - dakini translations, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://dakinitranslations.com/2024/03/20/a-sacred-tooth-of-kandy-buddhas-tooth-relic-temple-in-kandy-sri-lanka-pilgrimage-ii/

41. The tooth relic of the Buddha: The viewpoint from paleodontology and modern dentistry - PMC, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10829713/

42. THE EMERALD BUDDHA AND BUDDHA'S RELICS IN BANGKOK: The Reclining Buddha, Wat Arun and the Emerald Buddha and Wat Saket - dakini translations, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://dakinitranslations.com/2024/02/15/ancient-statues-and-buddhas-relics-in-bangkok-the-reclining-buddha-wat-arun-and-the-emerald-buddha-and-wat-saket/

43. Holy Relics of Buddha: Major Sites ,Discoveries & Significance - Leverage Edu, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://leverageedu.com/discover/indian-exams/exam-prep-relics-of-buddha/

44. Foreign ministry verifying origin of 'Buddha hair sarira' - VnExpress International, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://e.vnexpress.net/news/news/foreign-ministry-verifying-origin-of-buddhist-hair-sarira-4697521.html

45. Buddha's relics: Significance and symbolism, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.wisdomlib.org/concept/buddhas-relics

46. Shariras and Sharira Flowers – Xuanfa Institute, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://xuanfa.net/articles/shariras-and-sharira-flowers/

47. Sariras and Sarira Flowers - ResearchGate, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.researchgate.net/publication/383916506_Sariras_and_Sarira_Flowers

48. Vietnam monk punished for exhibiting unverified Buddha hair - UCA News, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.ucanews.com/news/vietnam-monk-punished-for-exhibiting-unverified-buddha-hair/103733

49. Blood Sarira - Bodhi-Bowl, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://bodhi-bowl.com/2022/01/05/blood-relic/

50. BUDDHA BLOOD RELIC RED B SARIRA PEARLS ROSES PHRA TATH STUPA TEMPLE WAT MAHATHAT | eBay, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.ebay.com/itm/401332852394

51. Buddha Sarira Relic Holy Sacred Lucky Phathad Stupa Red Blood Thai Amulet #9833 | eBay, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.ebay.com/itm/304246154038

52. Bentor: Relic classifications who locate this presence in his teachings found in a concrete form in scriptures and, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://pluto.huji.ac.il/~msyben/5_%20Relics-Classifications.pdf

53. Introduction RELICS OF THE BUDDHA - Princeton University, truy cập vào tháng 5 14, 2025, http://assets.press.princeton.edu/chapters/i7882.pdf

54. THE PIPRAHWA PROJECT Relics, relic offerings & sarira | 佛陀遗骨舍利, truy cập vào tháng 5 14, 2025, http://www.piprahwa.com/relics-relic-offerings-sarira

55. Are the relics that are purported to be from the Buddha himself that can found in Buddhist shrines, temples and stupas all over Asia actually genuine? Would there even be a way for a historian to find out the provenance or authenticity of a holy relic like that? : r/AskHistorians - Reddit, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/8hl3ui/are_the_relics_that_are_purported_to_be_from_the/

56. One Minute Wisdom: Richard Salomon on the Gandhara Manuscripts as Relics - YouTube, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=J8-C8Yy30_I

57. Relics - Buddhism - Oxford Bibliographies, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.oxfordbibliographies.com/abstract/document/obo-9780195393521/obo-9780195393521-0196.xml?print

58. Sarira: Buddhist Human Pearls - Thất Bảo Huyền Môn, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.thatbaohuyenmon.org/sarira/

59. What are the best scientific explanations for Buddhist relics found in the remains of Buddhist Masters? - Quora, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.quora.com/What-are-the-best-scientific-explanations-for-Buddhist-relics-found-in-the-remains-of-Buddhist-Masters

60. US20030080479A1 - Method of forming Sarira - Google Patents, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://patents.google.com/patent/US20030080479A1/en

61. Method of forming Sarira - Justia Patents, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://patents.justia.com/patent/20030080479

62. science - What are sariras (scientifically seen)? - Buddhism Stack Exchange, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://buddhism.stackexchange.com/questions/7459/what-are-sariras-scientifically-seen

63. CN101617909B - Preparation method of Buddhist bone relic product - Google Patents, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://patents.google.com/patent/CN101617909B/en

64. Distribution of relics: Significance and symbolism, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.wisdomlib.org/concept/distribution-of-relics

65. RELICS OF THE BUDDHA - Facts and Details, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://factsanddetails.com/world/cat55/sub355/entry-5666.html

66. Buddha's sacred jewels head to auction - should they be returned to India? - BBC, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.bbc.com/news/articles/ckg2elg3zxyo

67. When They Found Buddha's Relics - Peepul Tree, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.peepultree.world/livehistoryindia/story/art-history/when-they-found-buddhas-relics

68. Sotheby's Hong Kong Postpones the Auction of Piprahwa Buddhist Relics Following Intervention by Ministry of Culture - PIB, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2127516

69. What are the Piprahwa relics, and why is India trying to stop their ..., truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://indianexpress.com/article/explained/explained-culture/piprahwa-relics-india-auction-9986538/

70. Relics from the Piprahwa stupa | India, Piprahwa Great Stupa ..., truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/813352

71. Piprahwa - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Piprahwa

72. The Piprahwa Gems of the Historical Buddha | Chinese Works of Art - Sotheby's, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.sothebys.com/en/videos/the-piprahwa-gems-of-the-historical-buddha

73. The Piprahwa Gems: A History Spanning Two Millennia | Sotheby's Maison, Hong Kong, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.sothebys.com/en/articles/the-piprahwa-gems-a-history-spanning-two-millennia

74. THE PIPRAHWA PROJECT Home, truy cập vào tháng 5 14, 2025, http://www.piprahwa.com/home

75. The Piprahwa Gems: A Four Generation Story of Custodianship - Sothebys.com, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.sothebys.com/en/articles/the-piprahwa-gems-a-four-generation-story-of-custodianship

76. Piprahwa Relics Auction Controversy | Buddha's Remains for Sale? - YouTube, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=XSM7D7J3VjU

77. en.wikipedia.org, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Relic_Stupa_of_Vaishali#:~:text=The%20Relic%20Stupa%20of%20Vaishali,the%20earliest%20archaeologically%20known%20stupa.

78. Buddha Relic Stupa in Vaishali | Bihar Tourism, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://tourism.bihar.gov.in/en/destinations/vaishali/buddha-relic-stupa

79. Relic Stupa of Vaishali - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Relic_Stupa_of_Vaishali

80. Vaishali (ancient city) - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Vaishali_(ancient_city)

81. Vaishali | Ananda Stupa | Eight Great Pilgrimage Site - Original Buddhas, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.originalbuddhas.com/blog/vaishali-pilgrimage-site

82. Buddh relics stupa, Vaishali, India. Built by Lichhavis as a mud-stupa in 5th century BCE. The relics of Buddha were unearthed during excavations in 1958-1962 and is currently in Patna Museum.[786×443] - Reddit, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.reddit.com/r/ArtefactPorn/comments/18xhz1r/buddh_relics_stupa_vaishali_india_built_by/

83. Vaishali - Nekhor, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.nekhor.org/buddha/vaishali

84. Vesali (Vaishali), truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.cs.usask.ca/~osgood/Personal/IndianBuddhistSites/Vesali/Vesali.html

85. The Vaishali relic was discovered during an excavation conducted by archaeologists A S Altekar and Sitaram Rai in 1958-62. Vaishali's holy relic of Lord Buddha is considered to be the most authentic one. - Times of India, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://timesofindia.indiatimes.com/-the-vaishali-relic-was-discovered-during-an-excavation-conducted-by-archaeologists-a-s-altekar-and-sitaram-rai-in-1958-62-vaishalis-holy-relic-of-lord-buddha-is-considered-to-be-the-most-authentic-one-/articleshow/18404774.cms

86. Holy Relics of the Shakyamuni Buddha - Indo-Buddhist Heritage Forum, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://ibhforum.org/holy-relics-of-the-shakyamuni-buddha/

87. Buddha Relic Stupa Of Vaishali: Exploring the Serene Beauty - Blissful Bihar, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://blissfulbihar.com/buddha-relic-stupa/

88. Shrines and Relics in Buddhism - Urban Dharma, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.urbandharma.org/pdf1/01Shrines.pdf

89. Anuradhapura - Home To Sri Lanka's Ancient Relics - Romancing The Planet, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.romancingtheplanet.com/anuradhapura-home-to-sri-lankas-ancient-relics/

90. The History of the Buddha's Relic Shrine: A Translation of the Sinhala Thūpavaṃsa (AAR Religions in Translation) - Amazon.com, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.amazon.com/History-Buddhas-Relic-Shrine-Translation/dp/0195301390

91. Buddhism in Sri Lanka: A Short History - Access to Insight, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.accesstoinsight.org/lib/authors/perera/wheel100.html

92. Making the sacred: relics and reliquaries in medieval China | IIAS, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.iias.asia/the-newsletter/article/making-sacred-relics-and-reliquaries-medieval-china

93. Archaeology of Buddhism in Asia | Oxford Research Encyclopedia of Asian History, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://oxfordre.com/asianhistory/display/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-214?p=emailAwjMe2zGHxJho&d=/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-214

94. en.wikipedia.org, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Relics_associated_with_Buddha#:~:text=After%20becoming%20emperor%2C%20Emperor%20Wen,at%20Qixia%20Temple%20in%20Nanjing.

95. Consecrating the Buddha : Legend, Lore, and History of the Imperial Relic-Veneration Ritual in the T'ang Dynasty - 中華佛學研究所, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.chibs.edu.tw/ch_html/chbj/11/chbj1115.htm

96. Holy Relic Sites of China-Very interesting! - Tsem Rinpoche, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.tsemrinpoche.com/tsem-tulku-rinpoche/art-architecture/holy-relic-sites-of-china-very-interesting.html

97. History of Chinese Buddhism - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Chinese_Buddhism

98. Buddhism in Chinese Art (2nd century through 907 C.E.) - Smarthistory, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://smarthistory.org/reframing-art-history/buddhism-chinese-art/

99. Buddhist reliquary, China ^ Minneapolis Institute of Art, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://collections.artsmia.org/art/31226/buddhist-reliquary-china

100. China's Fake Relics and the Exploitation of Buddhism - Tibet Rights Collective, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.tibetrightscollective.in/news/chinas-fake-relics-and-the-exploitation-of-buddhism

101. Rivalries and Relics: Examining China's Buddhist Public Diplomacy - Jamestown, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://jamestown.org/program/rivalries-and-relics-examining-chinas-buddhist-public-diplomacy/

102. Characterization of the incense sacrificed to the sarira of Sakyamuni from Famen Royal Temple during the ninth century in China | PNAS, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2112724119

103. Characterization of the incense sacrificed to the sarira of Sakyamuni from Famen Royal Temple during the ninth century in China - ResearchGate, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.researchgate.net/publication/360636014_Characterization_of_the_incense_sacrificed_to_the_sarira_of_Sakyamuni_from_Famen_Royal_Temple_during_the_ninth_century_in_China

104. Researchers reveal composition of incense used in Buddhist ritual in Tang Dynasty, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.eurekalert.org/news-releases/952969

105. Sarira reliquaries from east and west stone pagodas of Gameunsa Temple - Khan Academy, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.khanacademy.org/humanities/art-asia/korea-japan/x97ec695a:unified-silla-period/a/sarira-reliquaries-from-east-and-west-stone-pagodas-of-gameunsa-temple

106. Relics - ArcGIS StoryMaps, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://storymaps.arcgis.com/stories/780c9008269045ee990c6bce95cfa24c

107. 6. KOREAN PAGODAS - The Korea Society, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.koreasociety.org/images/pdf/KoreanStudies/Monographs_LessonPlans/Elementary/6%20Korean%20Pagodas.pdf

108. The Development of the Buddhist Relic Cult from Unified Silla to Early Koryo* - S-Space, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://s-space.snu.ac.kr/bitstream/10371/68796/3/v.18_117.pdf

109. Buddhist Architecture in Korea* - Smithsonian's National Museum of Asian Art, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://asia-archive.si.edu/essays/buddhist-architecture-in-korea/

110. Korean Buddhism - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Korean_Buddhism

111. The Five Buddha Relic Shrines - Jogye Order of Korean Buddhism, truy cập vào tháng 5 14, 2025, http://jokb.org/bbs/content.php?co_id=202010

112. Buddhism in Korea | History of Korea Class Notes - Fiveable, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://fiveable.me/history-of-korea/unit-5/buddhism-korea/study-guide/i8nm3S4LJ2shErsk

113. Journal of Korean Art and Archaeology, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.ijkaa.org/v.10/0/2016

114. Sarira reliquaries from east and west stone pagodas of Gameunsa Temple - Smarthistory, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://smarthistory.org/sarira-reliquaries-east-west-stone-pagodas-gameunsa-temple/

115. Monks in Korea Welcome the Return of Buddhist Relics after 85 Years in US Museum, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.buddhistdoor.net/news/buddhist-monks-in-korea-welcome-the-return-of-buddhist-relics-from-us-museum-after-85-years/

116. Archaeologists Unveil Rare Buddhist Relics from 1,300 Years Ago in Thailand!, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://indiandefencereview.com/rare-buddhist-relics-1300-years-thailand/

117. Buddhism in Thailand - Wikipedia, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Buddhism_in_Thailand

118. Buddha's tooth relics from China to be enshrined from 5 December 2024 to 14 February 2025 in Bangkok, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://visit.bangkok.go.th/news/29

119. BUDDHISM IN THAI ARCHITECTURE : STUPA Santi Leksukhum1 Abstract - Brill, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://brill.com/view/journals/mnya/4/1/article-p68_6.pdf

120. Wat Phet Phlee - Tourism Authority of Thailand, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.tourismthailand.org/Attraction/wat-phet-phlee

121. 'Extraordinary' Buddhist Relics Found Hidden Under Ancient Temple in Thailand, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://news.artnet.com/art-world/ancient-buddhist-artifacts-found-in-thailand-2644247

122. Celebrating Sacred Connections: The Journey of Lord Buddha's Relics to Thailand - Defence News | The Financial Express, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.financialexpress.com/business/defence-celebrating-sacred-connections-the-journey-of-lord-buddhas-relics-to-thailand-3404194/

123. Xá lợi là gì? - Báo Mới, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://baomoi.com/xa-loi-la-gi-c52133429.epi

124. buddhismanddailyliving.wordpress.com, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://buddhismanddailyliving.wordpress.com/2023/06/14/buddhism-and-relics-worship-a-basic-understanding/#:~:text=Relics%20(dhatu)%20are%20real%20or,stupas%20where%20they%20are%20worshipped.

125. The Great Total Unbinding Discourse Mahā Parinibbāna Sutta (DN 16) - dhammatalks.org, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://www.dhammatalks.org/suttas/DN/DN16.html

126. What the Buddha Wanted Us to Do With His Relics, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://nanda.online-dhamma.net/extra/relics-of-the-buddha/0What_the_Buddha_Wanted_Us_to_Do_With_His_Eng.htm

127. What Does It Mean for an Object to Hold the Power of the Buddha? - Tricycle: The Buddhist Review, truy cập vào tháng 5 14, 2025, https://tricycle.org/article/religious-relics-buddhism/