《(62) Trí Về Khổ Đế - Thiền sư Viên Phúc Sumangala 》 - 免费有声读物

Dukkha - Khổ Đế

“Khổ có bốn ý nghĩa: là bức bách (pīḷana), là bị tạo ra (saṅkhata), là nóng bức (santāpa), là biến đổi(vipariṇāma). Đây là bốn nghĩa của Thánh đế về khổ”.

-Khổ với ý nghĩa là “bức bách”.

Danh sắc này cho dù bên ngoài hay bên trong đều chịu sự hư hoại, muốn bền vững không thể được, ví như người ở khoảng không muốn dừng cũng không được, người ấy đang bị “sự rơi” bức bách.

Chính vì không thể làm chủ được lạc, nên khổ xuất hiện, muốn khổ đừng có, khổ cứ hiện lên, khổ bức bách thân-tâm đi vào khó chịu, đau đớn.

- Khổ với ý nghĩa là “bị tạo ra”.

Pháp nào “bị tạo ra” pháp ấy là khổ, như Phật ngôn: “Sabbe saṅkhārā dukkhā’ti: Các pháp hữu vi là khổ.”

- Khổ với ý nghĩa là “nóng bức”.

Là thích thú khi đạt được cái yêu thích, tâm phừng phựt như ngọn lửa bốc cao, không đạt được hoặc mất đi cái yêu thích, tâm rơi vào sầu muộn, héo xào giống như lá cây bị lửa làm cho co lại, héo úa.

Đức Phật có dạy:

“Này các Tỳkhưu, mắt bị bốc cháy, các sắc bị bốc cháy, nhãn thức bị bốc cháy, nhãn xúc bị bốc cháy.

Do duyên nhãn xúc khởi lên cảm thọ gì, lạc, khổ hay không lạc không khổ, cảm thọ ấy bị bốc cháy.

Bị bốc cháy bởi cái gì? Bị bốc cháy bởi lửa tham, lửa sân, lửa si.

Ta nói rằng bị bốc cháy bởi sinh, già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não.”

Tương tự như thế đối với các xứ còn lại là: Tai, mũi, lưỡi, thân và ý cùng với thanh, mùi, vị, xúc thân và pháp.

- Khổ với ý nghĩa “biến đổi”.

Ám chỉ kết quả tất yếu của sự vô thường, cái gì vô thường cái ấy dẫn đến khổ.

Pāli có giải thích dukkha (khổ) như sau:

“Dukkhananti = dukkhaṃ:

Nhận lấy khó chịu (xấu), gọi là khổ.

Hay: “Dukkucchitaṃ hutvā kāyikasukkhaṃ  khaṇatī’ti = dukkhaṃ:

(Pháp nào) xấu xa, khó chịu, làm tiêu hoại sự an lạc thân từng sátna (khaṇa), gọi là khổ, đây là nói về khổ của thân - Ns).

* Thực tính của khổ đế.

-Trạng thái: Bị bức bách (bādhanalakkhaṇaṃ)

- Phận sự: Làm cho nóng bức (santāpanarasaṃ).

- Thành tựu: Hiện bày ra (pavattipaccupaṭṭhāṇaṃ).

- Nhân cần thiết: Có danh sắc. (nāmarupapadaṭṭhānaṃ).

* Phân tích khổ.

Thật ra, cái khổ chỉ một kiếp nhân sinh thôi, cũng nhiều vô số như nước chứa trong đại dương, không ai biết tất cả khổ ngoại trừ bậc Chánh Giác. Tuy vậy vẫn có thể hiểu thấu khổ, ví như người chỉ uống chút ít nước biển cũng biết được vị mặn của biền. Do đó, Đức Sāriputta (Xálợiphất) dạy:

“Sự thật cao quý về khổ, sự thật cao quý về tích tập của khổ, sự thật cao quý về diệt khổ, sự thật cao quý về con đường dẫn đến diệt khổ.

Đó là bốn pháp cần phải hiểu cao tột.”

Tức là hiểu về khổ không cần phải hiểu nhiều, hiểu rộng mà là phải hiểu sâu, nhất là hiểu rõ về bản chất thật của năm uẩn, bấy nhiêu cũng đủ.

Mọi người đều biết khổ, nhưng phần nhiều biết theo thế tục như nghèo là khổ, xấu là khổ, bị thất bại là khổ, vất vả là khổ ... họ không biết cái khổ đúng theo thực tướng.

Có những điều theo bậc Thánh (ariya) là khổ, thì người đời cho là hạnh phúc, như: Giàu có, quyền uy, danh vọng, chức vị ...

Bốn sự thật (sacca) được gọi là Thánh đế vì là “cái biết, cái thấy của bậc Thánh”.

Gọi là Thánh đế vì là cái thấy, biết cao quý (ariya). Có ba cách hiểu về “sự cao quý”:

- Gọi là cao quý, vì đó là cái biết của bậc Thánh.

Bậc Thánh (ám chỉ Đức Chánh Giác) thông suốt bốn chân lý này, các Ngài dạy cho chúng sinh cùng hiểu để giải thoát khỏi sinh tử.

“Này các Tỳkhưu, trong các thế giới chư thiên, Ma giới, Phạm thiên giới, và quần chúng Samôn, Bàlamôn, Như Lai là bậc Thánh, do vậy được gọi là Thánh Đế”.[44]

- Gọi là cao quý, vì khi thấu triệt một sự thật, sẽ đưa đến thành tựu địa vị Thánh nhân, trở thành bậc cao quý.

Tôn giả Gavampati có dạy:

“Này chư Hiền, tôi tự thân nghe từ Đức Thế Tôn, tự thân lãnh thọ như sau: “Này chư Tỳkhưu, ai thấy khổ, người ấy cũng thấy khổ tập, cũng thấy khổ diệt, cũng thấy con đường đưa đến khổ diệt”...[45].

Và: “Này các Tỳkhưu, do biết, do thấy: “Đây là khổ, các lậu hoặc được đoạn tận”. Do biết, do thấy: “Đây là khổ tập”.... Do biết, do thấy: “Đây là khổ diệt”... Do biết, do thấy: “Đây là con đường đưa đến khổ diệt”, các lậu hoặc được đoạn tận”.

Nội dung bài kinh nêu lên: “Biết và thấy một sự thật (bất kỳ sự thật nào về bốn sự thật) sẽ thấy cả bốn”.

Như vậy, không thấy được khổ theo đúng chân lý, đồng nghĩa không thấy cả bốn sự thật, và đó là do vô minh bao phủ (phần đông Phật tử chúng ta chỉ mới biết khổ nhưng chưa thấy “sự thật của khổ”. Ns)

- Gọi là cao quý, vì những sự thật này không hề có hư ngụy, hay thay đổi trở thành khác, như đã là vô thường thì không thể nào trở thành thường, đã là khổ thì không thể nào là lạc cho dù có biến đổi ra sao vẫn là khổ...

“Này các Tỳkhưu, có bốn thánh đế? Thế nào là bốn?.

Thánh đế vế khổ, Thánh đế về khổ tập, Thánh đế về khổ diệt, Thánh đế về con đường đưa đến khổ diệt.

“Bốn Thánh đế này, này các Tỳkhưu,  là như thật, không lìa như thật, không khác như thật. Do vậy, được gọi là Thánh đế.”