(66) Trí Về Tập Đế, Diệt Đế, Đạo Đế - Thiền sư Viên Phúc Sumangala - Бесплатная аудиокнига

⚁ Tập Đế: Tập khởi của khổ (dukkhasamudaya).

* Ý nghĩa từ samudaya (tập).

Ngài Buddhaghosa có giải thích từ samudaya như sau:

Saṃ + U+ Aya = Samudaya.

SAṂ  là hội hợp như samāgamo ( đến nơi hội hợp), sametaṃ (nơi hội hợp).

U là phát sinh, như uppannam, (đã sinh lên), uditaṃ (đã xẩy đến).

AYA  là nguyên nhân.

Như vậy, samudaya là “hội các nguyên nhân (hay duyên) để khởi lên”, dukkhe samudaye là “hội các nguyên nhân lại để sinh lên khổ”.

Thật ra khổ sinh lên chẳng phải do một mà do nhiều duyên hội lại.

Nguyên nhân chính cho khổ trong sinh tử luân hồi đó là ái (taṅhā), ngoài ra cái khổ khác (không phải là khổ sinh tử luân hồi) phát sinh do nhiều nhân khác (không phải do ái).

Tập đế có bốn ý nghĩa: Là tích lũy (āyuhana), là căn nguyên (nidāna), là trói buộc (saṃyogaṭṭho), là chướng ngại (palibodha).

Gọi là tích lũy vì huân tập nhiều đời nhiều kiếp.

Gọi là căn nguyên (hay nguồn cội), là từ đó sinh khởi các khổ, cụ thể là gì? Chính là danh sắc.

Gọi là trói buộc, là trói buộc chúng sinh trong vòng luân hồi, chính là ái danh sắc này.

Gọi là chướng ngại, vì không cho thoát ra khỏi sinh tử.

Ý nghĩa thực tính pháp của tập đế:

- Trạng thái: Là nguồn gốc sinh ra (pabhavalakkhaṇaṃ)

- Phận sự: Không gián đoạn (anupacchedakaraṇarasaṃ)

- Thành tựu: Tạo ra chướng ngại (palibodhapaccupaṭṭhānaṃ)

Giải.

“Nguồn gốc sinh ra”. Khổ sinh ra từ nơi nào, nơi ấy gọi là nguồn gốc củakhổ.

“Không gián đoạn”.  Khổ này diệt, khổ khác sinh lên, gọi là (khổ) không gián đoạn.

“Tạo chướng ngại”. Khổ thân là một chướng ngại của tâm, khổ tâm làm cho thân uể oải, suy nhược, là chướng ngại của thân.

⚂ Diệt Đế: Khổ Diệt (dukkhanirodha)

* Ý nghĩa từ nirodha.

Phân tích từ nirodha = NI + RODHA.

Ni là không có, rodha xuất phát từ ngữ căn rudhi nghĩa là “đóng lại, bịt lại”, nirodha là “không bị đóng lại”, “không còn nhà tù”, “sự phá tan”, “sự diệt mất”.

Nirodha trong ý nghĩa cùng tột là “sự phá tan các cảnh giới (tái sinh)”.

Diệt đế (nirodhasaccaṃ) có bốn ý nghĩa: Là thoát ra (nissaraṇa), là vắng vẻ (viveka), không bị tạo ra (asaṅkhata), là bất tử (amata).

Gọi là thoát ra, là thoát khỏi sự giam cầm trong tam giới, là thoát khỏi mọi trói buộc của phiền não...

Gọi là vắng vẻ, vì không có bóng dáng của pháp hữu vi.

Gọi là không bị tạo ra, là không do pháp khác tạo ra, đồng thời cũng không tạo ra pháp khác.

Phàm cái gì tạo ra, chính cái đó sẽ bị tạo như phước cho quả an lạc thì chính phước được tạo ra...

Gọi là bất tử, vì không bị định luật vô thường chi phối.

Không có vô thường là không có khổ, nên diệt đế xem như là lạc, như Phật ngôn:

Nibbānaṃ paramaṃ sukhaṃ:

Nípbàn là an lạc tối thượng”.

(Diệt đế, bất tử, vô bịnh (aroga) là những tên gọi khác của Nípbàn - Ns).

Thực tính pháp của diệt đế là:

- Trạng thái: Vắng lặng (santilakkhaṇaṃ).

- Phận sự: Bất động (accutirasaṃ).

- Thành tựu: Không hình tướng (animittapaccupaṭṭhānaṃ).

Nípbàn là một pháp rất thâm sâu, cực kỳ vi tế không thể hiểu qua ngôn từ hay trí văn hoặc trí tư.

⚃ Đạo Đế: Con đường đưa đến khổ diệt (dukkhanirodhagāmini paṭipadāya).

1- Ý nghĩa.

Gọi là “đạo diệt khổ” vì đối diện với diệt khổ, nói cách khác, gọi là “đạo diệt khổ vì nhận cảnh là Nípbàn”.

Chữ paṭipadā là “phương cách thực hành tiến hóa”, đạo ở đây có bốn ý nghĩa: Hướng dẫn thoát ra (niyyāna), nguyên nhân (hetu), thấy (dassana), ưu thắng (adhipateyya).

Gọi là “hướng dẫn thoát ra”, như một người thoát ra khỏi khu rừng nhờ đi đúng hướng. Cũng vậy, người thoát ra luân hồi chấm dứt khổ sinh tử do thực hiện đúng phương pháp.

Tức là thực hành theo cách thức như vậy sẽ diệt khổ từng phần, cuối cùng đoạn tận tử sinh.

Gọi là “nguyên nhân”, là nhân thoát ly ra mọi thống khổ.

Gọi là “thấy”, vì thấy rõ các pháp: Khi có sinh lên tất có diệt, nhân nào sinh ra pháp ấy, nhân nào diệt pháp ấy, cách thức diệt nhân ấy. Tất cả đều thấy rõ.

Gọi là “ưu thắng”, vì khổ đã được thấy cùng tột (abhiñeyya), nguyên nhân sinh khổ đã được đoạn trừ, sự diệt khổ đã chứng nghiệm và phương pháp thực hành diệt khổ đã tu tiến thành đạt.

Thực tính pháp của đạo đế là:

- Trạng thái: Hướng dẫn thoát ra (niyyānalakkhaṇaṃ)

- Phận sự: Diệt trừ phiền não (kilesappahānakaranarasaṃ).

- Thành tựu: Thoát ra (khổ) (vuṭṭhānapaccupaṭṭhānaṃ).